ROUW VERWERKEN

 

Mensen denken soms dat het voor ouderen makkelijker is om met verdriet om te gaan, omdat zij er meer ervaring mee hebben. Dat is een misvatting. Rouw verwerken blijft elke keer opnieuw zwaar, zeker als het gaat om het overlijden van een eigen partner. Het vraagt veerkracht om door de periode van rouw heen te komen. Het helpt als de omgeving zich met geduld en begrip openstelt voor dit verwerkingsproces. Uiteindelijk lukt het de meeste mensen om op enig moment toch weer deel te nemen aan het leven dat doorgaat.

 

Het is moeilijk algemene uitspraken te doen over het verwerken van rouw, omdat dit bij iedereen anders verloopt. In drie hoofdstukjes wordt informatie op een rij gezet. In het eerste hoofdstukje gaat het over rouwtaken en over de eigen manier van rouwen waar iedereen recht op heeft. In het tweede hoofdstukje staat omgaan met rouw centraal. In het derde hoofdstukje staan tips voor u als rouwende en voor de mensen in uw omgeving.

 

- Rouw

Rouw laat zich beschrijven in fasen, maar laat zich daar niet in vangen. Kennis van het rouwproces en van rouwtaken kan wel inzicht geven in wat u doormaakt. Dat kan leiden tot herkenning en erkenning.

 

- Rouwen

Rouwen wordt vaak beschreven als een proces waarin je verschillende fasen doorloopt. Daarin komt de rouwende via de fasen ontkenning, woede, marchanderen en depressie uiteindelijk in de fase van aanvaarding. In werkelijkheid komen die fasen niet na elkaar, maar lopen ze door elkaar heen. Vaak is er geen sprake van een afgerond einde. Rouw is veel meer dan het passief ondergaan van een proces.

Er is ook een andere indeling, die meer oog heeft voor de taken waar u als nabestaande voor staat. Deze vier taken kunt u zien als de dingen die u te doen staat om tot een goede verwerking van het verlies te komen. Ook de taken lopen door elkaar heen. Ze worden hieronder kort toegelicht.

 

TAAK 1

HET AANVAARDEN VAN DE REALITEIT VAN HET VERLIES

Deze taak draait om het besef dat de ander er niet meer is en niet meer terugkomt. Wanneer kunt u deze realiteit onder ogen zien en aanvaarden? Bij onverwacht overlijden vraagt deze taak vaak meer tijd.

 

TAAK 2

HET DOORLEVEN VAN PIJN EN VERDRIET

Het doorleven van pijn en verdriet zijn nodig voor de rouwverwerking. In deze taak zit de oproep om niet weg te lopen voor uw emoties, maar ze toe te laten.

 

TAAK 3

HET AANPASSEN AAN EEN LEVEN WAARIN DE OVERLEDENE NIET MEER AANWEZIG IS

Het overlijden van uw dierbare leidt tot allerlei veranderingen in uw leven. U moet met deze veranderingen leren omgaan en waarschijnlijk ook andere taken en rollen gaan vervullen.

 

TAAK 4

DE OVERLEDENE EMOTIONEEL EEN PLEK GEVEN EN VERDER LEVEN ZONDER DE OVERLEDENE

De relatie met de overledene blijft bestaan, maar krijgt door het rouwproces een andere plaats. Een plaats die het u mogelijk maakt om verder te leven en zich te richten op de toekomst en op dingen die niet met het verlies te maken hebben.

 

- RADICALE BREUK

Het vraagt veel energie en motivatie om een ingrijpend verlies een plaats te geven. Als u als oudere al veel verliezen heeft meegemaakt of het gevoel heeft dat uw leven al geleefd is, is het extra moeilijk om vooruit te kijken. Als op hoge leeftijd en na een lang huwelijk uw partner wegvalt, levert vooruit kijken geen fijn perspectief op, wel gevoelens van leegte en eenzaamheid. De dood van een partner is altijd een radicale breuk in het leven. U staat er als weduwe of weduwnaar alleen voor. Het is alsof alle grond onder de voeten wegvalt en het kan veel tijd vragen om de veranderingen en emoties een plaats te geven.

 

- EIGEN MANIER VAN ROUWEN

Iedereen rouwt op eigen manier en beleeft het verdriet anders. Hoe intensief mensen rouw beleven, kan heel verschillend zijn. De wijze waarop u rouwt heeft te maken met uw aard en karakter, maar ook met uw levensloop en eerdere ervaringen. Hoe zijn eerdere verlieservaringen verlopen en hoe zijn die verwerkt? Ook de cultuur en/of religie waarmee u zich verbonden voelt, is van invloed. Daarnaast zullen mannen wellicht hun gevoelens minder tonen dan vrouwen en minder delen wat in hen omgaat. Er is geen gouden regel voor goed rouwen en er staat ook geen bepaalde tijd voor. Er is wel een aantal tips te geven. Vooral de directe omgeving kan veel voor u betekenen: door nabij te blijven, het verdriet de ruimte te geven en een klankbord te zijn voor uw verhaal. Belangrijk is te proberen elkaars verdriet te begrijpen, elkaar een eigen manier van verwerking te gunnen en niet te oordelen over de rouwverwerking van een ander.

 

- WEER DINGEN OPPAKKEN

Na de eerste periode van rouw zult u weer dingen van het dagelijkse leven oppakken: verzorging van uzelf en uw huis, eten maken, kleine activiteiten. Om uw leven na het verlies positief te kunnen waarderen, zijn ook andere dingen nodig, bijvoorbeeld het onderhouden van sociale contacten en het meedoen aan activiteiten.

 

- Omgaan met rouw

Wat voor de een helpt bij rouw kan bij de ander totaal anders uitpakken. Helpt bidden, op stap gaan, samen huilen of de stilte opzoeken? Wat helpt in het rouwproces, kan voor iedereen anders zijn. In dit hoofdstukje komt een aantal kanten van omgaan met rouw aan de orde.

 

- ZINGEVING EN GELOVEN

Als rouwende maakt u de balans op van het leven. U geeft betekenis aan het leven van de dierbare die is overleden en aan uw eigen leven zonder die ander. Hoe kijkt u terug op het leven dat u heeft gedeeld? Denkt u dat de ander zijn bestemming heeft gevonden? Wat maakt uw leven nu nog de moeite waard? Geloven kan helpen om het verlies van uw dierbare een plaats te geven of om u daarmee te verzoenen. Vanuit verdriet of boosheid kunt u ook twijfelen aan uw geloof of aan God. Waarom heeft God mij dit aangedaan? Wat is de zin van dit verdriet? Het verdriet kan ook aanvoelen als onrecht, dat niet te verenigen is met het bestaan van God. Dan kunt u zich in de steek gelaten voelen.

 

- TROOST EN HELPEN

Mensen die uw verdriet zien en ervaren, willen graag troost bieden. Het is belangrijk dat dit op een manier gebeurt die recht doet aan uw gevoelens en u ook daadwerkelijk iets biedt. Gebeurt dat niet, dan kunt u zich juist nog meer onbegrepen voelen en eenzaam in uw verdriet. Dat gebeurt bijvoorbeeld als mensen uit onmacht dingen zeggen die u helemaal niet helpen. Bijvoorbeeld "het is beter zo" of "je hebt toch een mooi leven gehad met elkaar."

Naast troost bieden zullen mensen ook proberen u te activeren. Ze stellen dan van alles voor om over het verdriet heen te raken: kaarten, een boek lezen, naar de wekelijkse bingo gaan en nog zoveel andere leuke dingen die allemaal op touw worden gezet voor ouderen. Het is goed en zelfs noodzakelijk om vertrouwde en gezellige dingen op te pakken. Maar het is niet zo dat het verdriet daarmee weggaat. Als mensen dat zeggen, kunt u het gevoel hebben dat u niet begrepen wordt in uw verdriet en gemis. Goed bedoelde aanbevelingen kunnen dan uw gevoel van eenzaamheid vergroten. Vrienden of kinderen die u van alles willen laten doen, kunnen zich juist teleurgesteld en gefrustreerd voelen omdat hun aandacht en zorg geen effect heeft.

Het is goed erover te praten wat u van elkaar verwacht. Vraag zelf de hulp die u nodig heeft, ook al bent u dat niet gewend. En sla hulp niet af omdat u vindt dat u het alleen moet oplossen. U hoeft uw verdriet en gemis niet te verbergen.

 

- RITUELEN

Op een goede manier afscheid nemen van iemand die u lief heeft, is de basis van een goede rouwverwerking. Vaak horen daar rituelen bij. Het kan zijn dat u ook tijdens de rouwperiode behoefte heeft om uw gevoelens van rouw en gemis in een ritueel vorm te geven. Bijvoorbeeld met een viering waarin de overledene wordt herdacht of een jaarlijkse herdenkingswandeling. Of door iedere week een vers bloemetje naar het graf te brengen. Dit soort rituelen en gewoonten helpen u bij het verwerkingsproces. Iemand van de parochie of een ritueelbegeleider kan u hierin ondersteunen.

 

- ROUWZORG

Het kan zijn dat u in uw rouwproces behoefte heeft aan extra zorg of ondersteuning. Misschien kunt u dan gebruik maken van rouwzorg. Deze zorg wordt door ervaren hulpverleners of geschoolde vrijwilligers verleend. Rouwzorg kan individueel zijn, maar u kunt ook deelnemen aan een groep. Tijdens groepsbijeenkomsten staat het contact met lotgenoten centraal. Dit contact is vaak een steun vanwege de erkenning en herkenning van gevoelens en/of een religieuze achtergrond. In zo'n groep is er ruimte voor het delen van verhalen en gevoelens. Er is ruimte voor vragen, zonder meteen antwoorden te geven. Lotgenotengroepen kunnen georganiseerd zijn vanuit de parochie, maar ook vanuit de KBO. De Landelijke Stichting Rouwbegeleiding heeft een overzicht van professionele rouwzorg in uw omgeving.

Zie ook:

www.landelijksteunpunttrouw.nl

 

- Tips bij het verwerken van verlies

In dit hoofdstukje staan tips voor u als nabestaande en voor mensen in uw omgeving. De tips kunnen u helpen bij het verwerken van het verlies en bij het invullen van uw leven zonder uw dierbare. Anderen kunnen lezen hoe zij u hierbij kunnen ondersteunen.

 

- TIPS VOOR DE NABESTAANDE

* Probeer de eerste dagen na het overlijden zo bewust mogelijk mee te maken en zoveel mogelijk zelf te doen. Dit helpt bij het afscheid nemen.

 

* Ga uw gevoelens niet uit de weg, ook al doen ze pijn. Gevoelens worden niet minder als u ze onderdrukt. U kunt allerlei gevoelens hebben, ook boosheid en razernij. Denk niet dat wat u voelt niet hoort of niet goed is.

 

* Praat, als u daaraan behoefte heeft, met vertrouwde mensen. Praat over uw gevoelens, over de overledene of over gebeurtenissen rond het overlijden.

 

* Bidden en mediteren kan een weg zijn om te aanvaarden wat u is overkomen. Maar ook wandelen, sporten, muziek luisteren, een dagboek bijhouden, klussen of tekenen kunnen helpen. Het is belangrijk dat u een manier vindt die bij u past.

 

* Gun uzelf tijd. Verdriet verwerken kan langer duren dan u heeft verwacht. Vertel mensen in uw omgeving wat u prettig vindt. Bijvoorbeeld samen iets ondernemen en wel of juist niet over het verlies praten.

 

* Probeer ook af en toe belangstelling voor de ander te tonen.

 

* Probeer structuur in de dag te houden. De basis hiervan is op tijd opstaan, geregeld eten, het huishouden doen en op tijd naar bed gaan.

 

* Probeer stap voor stap het leven weer op te pakken. Ga bijvoorbeeld bij iemand langs of maak een wandeling, ook al vindt u dat nog een te grote stap. Het is belangrijk een vorm van evenwicht te vinden tussen rust en iets ondernemen.

 

* Als u geen afscheid hebt kunnen nemen van uw dierbare kan het helpen om een afscheidsbijeenkomst te houden.

 

* Zoek informatie over rouw en verliesverwerking in de boekhandel, bibliotheek of op internet.

 

* Zoek, als u daaraan behoefte heeft, contact met lotgenoten of met een pastor, geestelijk verzorger of rouwbegeleider.

 

- TIPS VOOR MENSEN IN DE OMGEVING

* Accepteer dat ieder op zijn/haar eigen wijze rouwt. Word niet boos of geïrriteerd als de rouwende niet doet wat u goed acht. Een juiste manier van rouwen bestaat niet.

 

* Besef dat de nabestaande iemand heeft verloren die onvervangbaar is en dat dit verdriet lang kan duren.

 

* Blijf bereid te luisteren, ook na langere tijd. Vrijwel elke nabestaande heeft behoefte om zo lang als nodig het verhaal over het lijden en de overledene te vertellen.

 

* Vermijd in gesprekken cliché-opmerkingen die het verdriet bagatelliseren: "over een tijdje gaat het beter" of "het leven gaat verder". Neem ook de woorden 'ik snap hoe je je voelt' niet in de mond. Iedere persoon is anders en soms weet de rouwende zelf niet eens hoe hij/zij zich voelt.

 

* Geef geen ongevraagde adviezen.

 

* Vraag waar de nabestaande behoefte aan heeft.

 

* Vraag de rouwende of deze zo nu en dan samen met u iets wil ondernemen. Laat de rouwende de keuze over de invulling.

 

* Toon medeleven, door bijvoorbeeld een kaartje te sturen. Denk daarbij vooral aan bijzondere dagen: de geboortedag, de trouwdag, de sterfdag, vader- en moederdag.

 

* Ga regelmatig langs bij de rouwende, blijf niet wachten op een uitnodiging. U hoort het vanzelf als uw bezoek niet uitkomt.

 

* Praat mét de nabestaande, niet óver de nabestaande.

 

* Stel geen tijd vast voor de rouwverwerking. Iedereen rouwt op zijn eigen manier en in zijn eigen ritme.

 

Tot stand gekomen door:

- ZilverenKruis / Achmea

- KBO

- Fonds Sluyterman Van Loo (ouderenprojecten)

- Vitaliteit ontmoet kwetsbaarheid